Amerikanen hebben lak aan Europese zwakte

Voor veel beleidsmakers was Donald Trump de uitzondering die de regel voorgoed bevestigde. Hoe meer verdeeldheid hij zaaide over de NAVO, Syrië, Rusland, China of zelfs over het bestaan van de EU op zich, des te meer werd duidelijk hoe zwakker we staan als we verdeeld zijn. Met elke stap die hij nam om het multilateralisme te ondergraven – over klimaatverandering, Iran, de Wereldhandels- of Gezondheidsorganisatie (WTO en WHO) – werd ons gebrek aan alternatieven des te pijnlijker.

De Amerikaanse buitenlandminister Antony Blinken is een van die mensen: hij vindt de EU “a vital partner” en noemde Trumps beslissing om er soldaten weg te trekken “a strategic loser”. Vandaag landt hij in Brussel en krijgen we een kans om de strategie te resetten.

Want een opluchting is nog geen oplossing. De trans-Atlantische band moet opnieuw aangehaald worden op basis van wederzijds respect en gelijkwaardigheid. Als dat in het verleden niet altijd zo was, was dat niet alleen Trumps fout. Europa moet zijn eigen verantwoordelijkheid opnemen, want de Amerikanen hebben nood aan een sterk Europa.

Economie eerst

De solide basis voor trans-Atlantische samenwerking is een economische verstrengeling die met niets te vergelijken is. De EU en de VS blijven nog steeds elkaars grootste bron en bestemming van directe investeringen. De banden gaan dieper dan met eender welke andere wereldeconomie, maar we kunnen ze nog verder uitdiepen. We moeten opnieuw spreken over het afschaffen van industriële tarieven, en de VS en Europa moeten samen het voortouw nemen over internationale normen voor technologieën als artificiële intelligentie en cyberveiligheid. Beter begrip tussen beide kan helpen om de in het slop geraakte Wereldhandelsorganisatie te hervormen, zowel wat nieuwe uitdagingen zoals gigantische staatsbedrijven betreft als over het herstellen van de geschillenbeslechting binnen de WTO, die de voorbije jaren volledig verlamd geraakte.

Er moeten ook constructieve oplossingen gevonden worden voor de onderlinge economische wrijvingen, want op dat vlak was Trump eerder een uitvergroting van de onderliggende maatschappelijke tendenzen in de VS, die steeds vaker argwanend staan tegenover multilaterale oplossingen en neigen naar protectionisme. De grens tussen samenwerking en concurrentie is soms dunner dan ze lijkt. Zo kunnen de EU en de VS samen een eind maken aan de overmacht en belastingontwijking van bigtechbedrijven, iets waar ook Joe Biden niet ongevoelig voor is. Anderzijds blijven het wel Amerikaanse bedrijven, zodat de EU-agenda tezelfdertijd als een bedreiging aangevoeld wordt.

Dat president Biden op de allereerste dag van zijn termijn de Amerikaanse uittreding uit het Parijsakkoord ongedaan maakte, is een teken aan de wand: samen kunnen we het multilateralisme weer vorm geven, met duurzame financiering, het vergroenen van handel en het uitwerken van normen en technologieën die de groene transformatie concreet maken.

Waarden hard maken

Maar het echte doel van het trans-Atlantische partnerschap is het versterken van de waarden die we als liberale democratieën delen, in een wereld waarin de onliberale en antidemocratische krachten weer toenemen. Biden heeft aangekondigd de democratische staten overal ter wereld rond de tafel te brengen. Dat vraagt dan wel dat de EU die waarden ook zelf sterker uitdraagt, zowel intern als internationaal.

Sancties zijn een concreet voorbeeld: ook Europa heeft nu de mogelijkheid individuen te sanctioneren als ze betrokken zijn bij internationale mensenrechtenschendingen. Zowel de VS als de EU hebben de voorbije weken Russische topmensen op de zwarte lijst gezet voor de aanslag op anticorruptiestrijder Aleksej Navalny, en Chinezen over Xinjiang. Ook tegenover Saudi-Arabië moeten we consequent en daadkrachtig samenwerken.

De daadkracht moet dan wel óók van Europa komen, terwijl dat al te vaak niet of onvoldoende het geval is. Op vlak van defensie moeten we een grote stap vooruit zetten door onze industriële basis en defensiecapaciteiten te integreren. En daar hebben we wat masseerwerk voor nodig in Washington, waar elke Europese samenwerking tot voor kort gezien werd als het ondergraven van de NAVO en een verkapte vorm van protectionisme.

Zo bekeken is Biden vooral een uitdaging voor Europa. We hebben opnieuw een kans om onszelf te bewijzen als een sterke, gelijkgestemde partner. Maar in die kans ligt een verplichting. Amerikanen hebben lak aan Europese zwakte, en we kunnen het ons niet veroorloven deze kans te laten schieten.

Gepubliceerd in De Morgen op 23/03/21.