Het is september 2022 en opnieuw staan de rechtsstaat en fundamentele rechten in Europa fel onder druk. Voornamelijk de schrijnende situatie in Hongarije baart velen van ons zorgen. Zo zijn er grote problemen met betrekking tot de werking van het grondwettelijk en kiesstelsel, de rechterlijke onafhankelijkheid, privacy en gegevensbescherming, de vrijheid van meningsuiting, academische vrijheid, vrijheid van godsdienst, vrijheid van vereniging, het recht op gelijke behandeling, de rechten en bescherming van minderheden, waaronder Roma en Joden, de fundamentele rechten van migranten, asielzoekers en vluchtelingen, alsook economische en sociale rechten.

Verder blijft corruptie een ernstig probleem. Volgens OLAF had het land onregelmatigheden in bijna 4 procent van zijn uitgaven van EU-middelen in 2015-2019, de hoogste onder de 27 EU-landen! Een situatie die uiteraard onhoudbaar wordt, ook indien Hongarije zijn voorgestelde ‘corrigerende’ maatregelen zou implementeren. Zo stelt Orban onder andere voor om een nationale anticorruptie-autoriteit op te richten. Met deze actie hoopt men tegemoet te komen aan de Europese eisen en alsnog Europees geld los te peuteren. Maar, laat ons eerlijk zijn, dit is gewoon één farce!

Er lopen ondertussen verschillende procedures tegen Hongarije, maar tot nu toe met weinig resultaat. Zo schortte de Commissie de EU-herstelfondsen voorlopig op, maar staat iedereen al opnieuw te springen om ze dit jaar toch nog te kunnen uitkeren. Na één jaar en drie maanden talmen, werd in april jongstleden ook het conditionaliteitsmechanisme ingeleid. Het mechanisme is van kracht sinds 1 januari 2021 en koppelt de uitbetaling van EU-middelen aan de rechtsstaat die toezicht houdt op die subsidies. Op basis hiervan kan men de Raad aanbevelen de financiering van Hongarije op te schorten. De Commissie startte daarbij een juridisch onderzoek.

In een recente nota wees Commissaris Hahn nog op ‘systematische onregelmatigheden, tekortkomingen en zwakke punten in de procedures voor overheidsopdrachten; het hoge percentage enkelvoudige aanbestedingsprocedures en de lage intensiteit van de concurrentie’, de ‘opsporing, preventie en correctie van belangenconflicten’, en ‘beperkingen van het doeltreffend onderzoeken en vervolgen van vermeende criminele activiteiten’, met name gevallen van corruptie op hoog niveau. Bovendien, heeft Hongarije in zijn antwoord “geen onderbouwde informatie verstrekt met betrekking tot de vastgestelde punten van zorg inzake de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht’.

Elementen die dus weldegelijk essentieel zijn om door het rechtsstatenexamen te geraken. Het land is met andere woorden gebuisd over de hele lijn, maar de toepassing van het mechanisme zit wel nog in een soort onderhandelingsfase waarbij Hongarije er vanonder uit probeert te komen door een nieuwe autoriteit in het leven te roepen. Verder zijn er de lopende inbreukprocedures, opnieuw met processen die maanden of jaren aanslepen. En dan is er nog de ‘nucleaire optie’ waarmee een lidstaat kan worden geschorst: Artikel 7. Alleen gaat dit al helemaal niet vooruit en werden er nog geen resultaten geboekt, omdat de Raad weigert actie te ondernemen.

Om al deze redenen hebben we dan ook in het Parlement beslist een tussentijds verslag goed te keuren waarin we van de Raad en de Commissie eisen dat ze het risico op ernstige schendingen door Hongarije erkennen en aanpakken. Zij zullen binnenkort moeten gaan beslissen of Europa eindelijk actie zal ondernemen en of het ons Europees geld loslaat of niet. Wij, liberalen, zijn van oordeel dat dit helemaal niet aan de orde is. Hongarije is niet klaar om nog Europees geld te ontvangen. De corruptie blijft ernstig en het land schendt onophoudelijk de meest fundamentele waarden en normen van onze Unie waardoor er ook risico’s voor onze Europese middelen blijven bestaan. Een land dat hiervoor geen respect toont, kan en mag geen Europees geld ontvangen.

Als we dit wel doen geven we een onaanvaardbare boodschap: zorg dat u voldoet aan de democratische principes indien u wenst toe te treden tot de EU, maar gooi die teugels maar snel weer los wanneer u tot ons clubje behoort. Het kan toch niet dat kandidaat-lidstaten strenger behandeld worden dan effectieve leden? Als lidstaat heb je verdragen ondertekend, ben je verplichtingen aangegaan en moet je op de blaren zitten als je de voorwaarden schendt. Bovendien kan Europa er in de wereld nooit op vooruitgaan als er verkozen regeringsleiders in zetelen die onze Unie alleen maar willen tegenwerken en schofferen.

Daarom mogen enerzijds de herstelfondsen niet worden uitgekeerd én moet de Commissie anderzijds het conditionaliteitsmechanisme verder inzetten. Zoals Commissaris Hahn voorstelt, is het niet meer dan normaal dat 70 procent van de programma’s in deze EU-begroting opgeschort moeten worden zolang schendingen met risico’s voor Europese middelen blijven bestaan. De Rechtsstaat en democratie moeten eerst en vooral opnieuw gewaarborgd zijn. Dan pas kan er gepraat worden over concessies en geld. Daarenboven, oordeelde de Europese Rekenkamer, dat er ook problemen zijn wat betreft de uitvoering van de nationale herstel- en veerkrachtplannen, omdat er sprake zou zijn van onduidelijke mijlpalen en streefdoelen.

Aangezien corruptie nog steeds een pertinent probleem is in onze Unie en niet alleen in Hongarije, zal de Commissie dan ook wijzigingen moeten doorvoeren om de plannen op een juiste manier uit te voeren. Tot slot, verschaft het rapport van het Europees Parlement de Raad een uitmuntende basis om de procedure van het (nucleaire) artikel 7 verder in te zetten. De bal ligt nu in hun kamp: zij moeten in dialoog gaan met Hongarije door middel van regelmatige en grondige hoorzittingen, en ze moeten dringend concrete aanbevelingen tot Hongarije te richten, wat de Raad tot nu toe weigerde te doen.

Komende herfst en winter zal het halfjaar van de waarheid worden. Niet alleen voor Commissievoorzitter, Ursula von der Leyen, maar nog meer voor de Europese Unie als maatschappij en als gemeenschap van waarden en normen. Het is nu aan alle Europese regeringen en beleidsmakers om op de rem te gaan staan en om eens en voor altijd kom af te maken met de Orbáns van deze wereld. Geen waarden en normen? Geen plaats in Europa, en zeker geen (financiële) steun, voor wie de Europese waarden ondergraaft.

Gepubliceerd in Knack op 15/09/2022.